लडाख अनुभव: भाग ५ - लेह

प्लॅन 7B-II नुसार आजचा दिवस तुलनेने आरामाचा होता. लेह आणि आजूबाजूचा परिसर बघायचा प्लॅन होता.
सकाळी ठरल्याप्रमाणे ९-९:३० ला गाडी आली. आता प्रवास स्कॉर्पिओमधून करायचा होता.
सर्वात प्रथम निघालो ते हेमिस मॉनेस्ट्री कडे. लेह-मनाली रस्त्यावरच लेहपासून ~२५ किमी वर ही मॉनेस्ट्री आहे. लडाख परिसरातील ही सर्वात मोठी मॉनेस्ट्री. बराचसा रस्ता सिंधू नदी किनार्‍याने जातो आणि नंतर सिंधू नदी ओलांडून पलिकडे डोंगरात हे मंदीर आहे. रस्त्यावरून चटकन दिसूनही येत नाही. नदी ओलांडल्यानंतर मात्र रस्त्याच्या बाजूने अनेक लहान-लहान खाचरांमध्ये गव्हाची शेती केलेली होती. नुकत्याच त्यांना लोंब्या फुटल्या होत्या. त्या बाकी उजाड टेकड्यांवर ही हिरवी शेतं फ़ारच सुंदर दिसत होती. हेमिसचे मंदीर आहे मात्र प्रचंड. मुख्य प्रार्थना मंदीरात अनेक भव्य चित्रे रंगवलेली आहेत. या मंदीराला लडाखच्या दृष्टीने ऐतिहासिक महत्त्वही आहे. लडाखच्या नामग्याल वंशाच्या राजांनी त्याचा जीर्णोद्धार केल्याचा उल्लेख आहे. मंदीराच्या परिसरातच एक मोठे संग्रहालय आहे. त्यात अनेक जुन्या वस्तू, चित्रे, दस्त-ऐवज ठेवले आहेत. दूर्दैवाने मुळातच बौद्ध पुराण कथा, जातक कथा वगैरे संबंधी फ़ारशी माहिती नसल्यामुळे याचा पुरेपूर आनंद घेता येत नाही. जाताजाता तिथल्या एका छोट्या लामाबरोबर सगळ्यांचा एक फोटो काढून घेतला. त्या लामालाही बहुतेक सवय झाली असावी. तो बिचारा लोकं सांगतिल तसा उभा रहायचा.

त्यानंतर आमच्या या नविन ड्रायव्हर अंकलनी नेलं ठिकसे मॉनेस्ट्रीमधे. खरं म्हणजे ती हेमिसची मोठी मॉनेस्ट्री बघून आणि त्यातलं काही फारसं न समजल्यामुळे मॉनेस्ट्री बघायचा उत्साह मावळला होता. त्या मॉनेस्ट्रीसमोरील डोंगर आम्हाला जास्त खुणावत होता. शेवटी मॉनेस्ट्रिला टांग देऊन त्या डोंगराकडे मोर्चा वळवला. लडाखच्या टेकड्या आणि सह्याद्रीमधले डोंगर यातला फ़रक लगेचच लक्षात आला. लडाखमधले डोंगर म्हणजे खडी रचून ठेवल्यासारखे आहेत. कुठेही हात लावला किंवा पाय ठेवला की सरळ घसरत खाली येतात. आणी ते वाळूसारखे मऊ सुद्धा नाही, त्यामुळे घसरून पडणं म्हणजे कपडे फाटून रक्तबंबाळ व्हायची शक्यता. तरीही डोंगराच्या अर्ध्या-पाऊण उंची पर्यंत जाऊन आलो.
हा उपद्व्याप केला आणि मग मात्र आम्हाला AMS म्हणजे Acute Mountain Sickness चा त्रास जाणवू लागला. मुंबईसारख्या सपाट प्रदेशातून जेव्हा लेह सारख्या १०००० फ़ूटांवर पोचतो. तेव्हा हवा विरळ होते, त्यामुळे शरीराला श्वासातून मिळणार्‍या प्राणवायूचं प्रमाण कमी होते. त्यामुळे डोके दुखणे, मळमळणे, दम लागणे असे प्रकार होतात. आणि अपवादात्मक स्थितीत फुप्फुसामध्ये किंवा मेंदू मधे पाणी जमणे असे होऊ शकते. त्यामुळे साधरणपणे लेहला पोचल्यावर एक दिवस आराम करावा जेणेकरून शरीराला विरळ हवेची सवय होईल, असा सल्ला दिला जातो. पण आम्ही रस्ता मार्गाने जाणार होतो त्यामळे AMS चा आपल्याला काही फ़ारसा फ़रक पडणार नाही असा विचार केला होता. तसा आतापर्यंत काही त्रासही झाला नव्हता. पण या धावपळी मुळे सगळ्यांनाच खूप दम लागला, डोकी दुखायला लागली.
त्यानंतर गेलो शे पॅलेस बघायला. हा मुळात एक जूना पडका किल्ला आहे. महाराष्ट्रामधल्या किल्ल्यांसारखाच आहे. इथे गौतम बुद्धाची एक भव्य मूर्ती आहे. नामग्याल राजांच्या भरभाराटीच्या काळात मूर्ती हिर्या मोत्यांनी मढवलेली होती. पण आता जुनं वैभव लोप पावलं आहे. या रस्त्यावरच एक धोकादायक वळण आहे, त्याला नाव दिलय, "कॅ. शिंदे मोड". कॅ. शिंदेंचं तिथे एका अपघातात निधन झालं, त्यांच्या नावाची एक फलकही आहे तिथे.

मग लेहला परतून जरा उन्हं कलल्यावर शांतिस्तूप आणि लेह पॅलेस बघायला बाहेर पडलो. शांतीस्तूप म्हणजे गौतम बुद्धाच्या मूर्ती असलेला स्तूप आहे. पूर्ण लेह शहराचा बर्ड-आय दृश्य छान दिसत. लेह पॅलेस एक खरच प्रेक्षणीय आहे. पूर्वी हा वाडा सात मजली होता. अजूनही सात मजले उभे आहेत पण काही भाग कोसळला आहे. पुरातत्व खाते तिथे सध्या पुनर्बांधणीचे काम करत आहे. मा्तीच्या वीटांचे बांधकाम आहे. स्लॅबची रचना बघण्यासारखीच आहे. केवळ, लाकूड आणि मातीच्या विटा वापरून सात मजली रचना करण्याचे कौशल्य नक्कीच वाखाणण्यासारखे आहे. या वाड्याची रचना, ल्हासामधल्या दलाई लामांच्या पोताला वाड्यासारखीच आहे अशी माहिती मिळाली.
दुसर्‍या दिवशी खार्दूंग ला मधून नुब्रा व्हॅलीमधे जायचे होते, त्यामुळे सकाळी ४ ला उठणे भाग होते. त्यामुळे लवकर जेवून ताणून दिली.