लडाख अनुभव: भाग ८ - पॅंगॉग त्सो

आज पॅंगॉंग तलाव बघायला जायचं होतं. त्सो म्हणजे लडाखी भाषेत तलाव. पँगॉगला जायची अजून एक भानगड आम्हाला समजली. ड्रायव्हरने सांगितल्याप्रमाणे रस्ता एका झर्‍यावरून जातो. जसा दिवस उजाडतो, उन्हं चढतात तसं बर्फ़ वितळल्यामुळे झर्‍यामधलं पाणी वाढतं आणि रस्ता बंद होतो. त्यामुळे जास्त दुपार होण्यापुर्वी जाऊन परत यायचं होतं नाहीतर तिथेच अडकून पडाव लागलं असतं.
त्यामुळे आजही अंतर कमी असूनही पहाटे लवकरच निघावं लागलं. पॅंगॉंगचा रस्ता चांग-ला मधून जातो. हा रस्ता खार्दूंगला इतका महत्त्वाचा नसल्यामुळे इथे रहदारी कमी आणि त्यामुळे फ़ारशी देखभालही होत नाही. सकाळी लवकर निघाल्यामुळे आम्ही या चांग-ला मधे सकाळी लवकरच पोचलो आणि एक दूसरीच समस्या समोर आली. चांग-ला सुद्धा जवळावळ १७००० फ़ूट उंचावर आहे. त्यामुळे इतक्या सकाळी रस्ता पूर्ण बर्फ़ाने भरून गेला होता. सुरवतीला बर्फ़ कमी होता आणि आधी नेहमीच्या रहदारीमुळे तयार झालेल्या गाडीवाटेवर, गाडीवाटेवर म्हणजे पूर्ण रस्त्यावर नव्हे तर फ़क्त गाडीची चाके जातात त्या दोन बर्फ़ नसलेल्या रेषा तयार झाल्या होत्या, त्यातून गाडी जात होती. पण जरा पुढे गेल्यावरच आम्हाला दिसलं की जवळ जवळ संपूर्ण रस्ताच बर्फ़ाने भरून गेला आहे. आणि त्यात एक क्वालिस अडकून पडली होती. म्हणजे गाडी पुढे जायच्या ऐवजी फ़क्त मागची चाके डावी-उजवीकडे बर्फ़ावरून घसरत होती. रस्त्याच्या एका बजूला दरी होती आणि बर्फ़ामुळे नेमका रस्ता कुठपर्यंत आहे याचा अंदाज येत नव्ह्ता. त्यामुळे परिस्थिती कठिण होती. शेवटी थोडा वेळ प्रयत्न करून त्याने गाडी मागे घेतली पण मागे आमची गाडी होती. मग आमच्या ड्रायव्हर ने गाडी मागे घेतली आणि जरा जागा बघून डोंगराच्या बाजूला बर्फ़ावर घातली. क्वालिस मग रस्त्यावरून मागे गेली. आता आमचा ड्रायव्हर आमचं नशीब आणि त्याचं कसब अजमावणार होता. त्याने गाडी घातली पण पुन्हा तेच. मगाशी आम्ही क्वालिसची ’फ़ट रही है’ म्हणत होतो. पण आता आमचीच वाट लागली होती. आपल्या खालची गाडी पुढे किंवा मागे जायच्या ऐवजी डावी-उजवीकडे सरकते हा प्रकार भयप्रद होता. आम्ही ड्रायव्हर अंकलना आम्ही उतरू का असं विचारूनही पाहिलं त्यात त्यांना मदत करण्यापेक्षा आपण गाडी तून बाहेर पडाव असा हेतू होता. पण ड्रायव्हर अंकलनी आम्हाला थोपवून ठेवलं. त्यांच म्हणणं होतं की जास्त वजनामुळे चाकाखलचं बर्फ़ वितळून लवकर रस्ता तयार होईल. त्या स्ट्रॅटेजीनुसार त्यांनी बर्फ़ावर गाडी पुढे न्या आणि अडकली की मागे आणा असा प्रकार सुरु केला. असं ८-१० वेळा केल्यावर एकदाची गाडी त्यातून सुटली आणि आम्हीही सुटलो. ड्रायव्हर अंकलबद्दल आमचा आदर वाढला.
चांग-ला क्रॉस केल्यावर पुढचा प्रवास आरामात झाला. आणि मग ’तो’ झरा आला. आम्हाला वाटलं होतं की आपण काहितरी पूल वगैरे पार करून जाणार. पण प्रत्यक्षात झरा हाच रस्ता आहे. गाडी त्या झर्‍यातूनच काही अंतर जाते आणि मग बाहेर पडते. लडाख म्हणजे बघावं ते नवलच असं आहे. तो झरा पार केला आणि पुढचं नवल दिसलं - पॅंगॉग त्सो. लांबच लांब पसरलेला नि्ळ्या-हिरव्या पाण्याचा विस्तीर्ण तलाव. तलावाचं सौंदर्य अवर्णनीय आहे. निळ्या रंगाच्या डोळ्यांना ओळखता येतील त्या सर्वच छटा इथे दिसतात. काप्रीच्या निळाईच पुलंनी केलेलं वर्णन जसच्या तसं इथे लागू होईल. पाणी एकदम थंड आणि पूर्ण पारदर्शक आहे आणि खारं आहे. पाण्यात मासे वगैरे काही दिसत नाहीत. तलावाचा १/३ हिस्सा भारतात आणि बाकीचा चीनच्या ता्ब्यात आहे. त्यामुळे लष्कराचं एक outpost इथे आहे. त्या निळाईच्या सानिध्यात वाटेल तेवढा वेळ घालवता येऊ शकतो. किनार्‍यावरचे अनेक दगड पाण्यात फ़ेकून झाल्यावर ड्रायव्हर अंकलनी सांगितल्या प्रमाणे आम्ही गाडीत येउन बसलॊ. परतिचा प्रवास सुरू झाला.
आज त्यामानाने लवकरच लेहमधे परत आलो. त्यामुळे लेह मधलं विजयस्मारक बघितलं. भारतिय पायद्ळ आणि वायुदलाचं असं एकत्र कायम स्वरूपी संग्रहालय आहे. लेहच्या विमानतळावर पहिलं विमान उतरवणारा वायुदलाचा वैमानिक मराठी होता हे ऐकून जरा आनंद झाला. सैनिकांनी युद्धात किंवा अतिरेक्यांकडून हस्तगत केलेल्या शस्त्रांच प्रदर्शनही आहे. आणि ती सर्व हत्यारं हाताळता येतात. साधं पिस्तोलसुद्धा किती जड असतं हे बघता येतं. फ़क्त कॉम्प्युटर गेम मधे बघितलेली sniper gun प्रत्यक्ष हाताळता येते. त्या बंदूकीला जोडलेल्या दूर्बिणीतून दिसणारं दृश्य खरोखर अविश्वसनीय होतं. किमान IGI खेळलेल्यांनी तरी एकदा ते बघावचं. कारगिल युद्धात बलिदान केलेल्या सैनिकांच एक स्मारकही तिथे आहे. तिथे अनेक सैनिकांनी केलेली अलौकीक कामगिरी वाचून मन भरून येतं. त्यांना एक सलाम करून आम्ही जवळच्या एका देवीच्या देवळात गेलो. हे मंदीर खूप जुने आहे. तस बघण्यासाठी खूप काही आहे असं नाही. पण जरा उंचावर असल्यामुळे लेह ची ’skyline' दिसते. दृश्य छान दिसतं.